Decyzja władz polskich o lokalizacji pod Krakowem nowego miasta z hutą stali, nazwanej Nową Hutą, stworzyła potrzebę wypracowania ogólnej koncepcji miasta. W roku 1949 został rozpisany konkurs urbanistyczny na plan nowej dzielnicy dla około 100 000 mieszkańców. Wpłynęło pięć prac konkursowych, z których zwyciężył projekt zespołu pod kierunkiem Tadeusza Ptaszyckiego. Założeniem projektu był plac centralny znajdujący się nad brzegiem skarpy dawnego starorzecza Wisły z odchodzącymi od niego traktami komunikacyjnymi.
Szczegółowy projekt placu Centralnego opracowali w 1951 r. Tadeusz Ptaszycki oraz Marta i Janusz Ingardenowie. Zgodnie z ideą realizmu socjalistycznego narzuconego państwom bloku wschodniego przez ZSRR, w architekturze miał obowiązywać powrót do form klasycznych i monumentalnych, silnie akcentujący odrębności regionalne i narodowe. Porzucono model strefowej budowy miasta, a podział na dzielnice handlowe, przemysłowe, robotnicze i urzędnicze zastąpiono pojedynczymi osiedlami stanowiącymi niezależne jednostki, z budynkami potrzebnymi dla wygody i normalnego życia mieszkańców: szkołami, przedszkolami, żłobkami, przychodniami i sklepami.
Wszystkie te wymogi spełniał projekt opracowany w ramach zespołu Miastoprojektu Kraków pod kierunkiem Tadeusza Ptaszyckiego. Budowę placu rozpoczęto w 1952 roku, a prace budowlane trwały do 1958 roku. Zgodnie z pierwotnym założeniem plac stanowi ważny węzeł komunikacyjny. Pierwszy autobus zaczął kursować tutaj w maju 1951 r, a pierwszy tramwaj przejechał przez plac 7 listopada 1952 r. Dziś przystanek „Plac Centralny im. R. Regana” mają zarówno linie tramwajowe jak i autobusowe.
Plac Centralny stanowi urbanistyczne centrum Nowej Huty i opiera się na ścisłej symetrii; ma kształt pięcioboku z pięcioma promieniście odchodzącymi od niego alejami: reprezentacyjną aleją Róż, prowadzącą w stronę Krakowa – aleję Jana Pawła II, do Mistrzejowic – aleję Generała Władysława Andersa oraz w stronę Mogiły, Pleszowa czy Ruszczy – aleję T. Ptaszyckiego. Sam plac jest niezabudowany, a wokół niego powstały cztery kwartały zabudowy mieszkaniowej z punktami usługowymi w pomieszczeniach parterów. Są to osiedla: Centrum A, Centrum B, Centrum C i Centrum D.
Plac Centralny
m2
liczba pokoi
cena: zł
Budynki usytuowane przy placu Centralnym mają pięciopiętrową zabudowę z wysokim użytkowym parterem o kamiennych, ozdobnych elewacjach i arkadami stanowiącymi formę okien sklepowych. W pomieszczeniach tych swoje miejsce znajdują placówki handlowe, banki, punkty usługowe, apteka.
Powyżej części użytkowej znajdują się cztery kondygnacje mieszkalne. W lokalach na pierwszym piętrze wyróżniają się okna typu portfenetr zdobione bogatymi kamiennymi balustradami i prostymi gzymsami. Nieduże okna na drugim i trzecim piętrze nie posiadają ozdób. Natomiast okna na ostatniej kondygnacji stanowią część dekoracyjnego fryzu, który przypomina nowożytne attyki. Budynki zakończone są stropodachami o niskim kącie nachylenia, ukrytymi za balustradami z tralek.
W narożach placu Centralnego, gdzie rozpoczynają bieg poszczególne ulice, zastosowano niższe o jedną kondygnację ryzality z podcieniami w parterach. W pierzei wschodniej i zachodniej od pierwszego do trzeciego piętra biegną po dwie trójosiowe loggie o bardzo bogatej dekoracji.
O ile północną część zabudowy mieszkaniowej placu Centralnego udało się zrealizować przez cztery lata, to projekt zabudowy terenu przy nowohuckiej skarpie po południowej stronie placu nie został wdrożony. Na kolejne inwestycje czekano wiele lat. Dopiero w roku 1974, na działce położonej przy skarpie nowohuckiej oraz kinie Światowid”, dokończono budowę Zespołu Państwowych Szkół Muzycznych wg projektu Marka Jabłońskiego. Jest to modernistyczna konstrukcja składająca się z dwóch parterowych pawilonów połączonych gmachem głównym szkoły wspartym na filarach od strony skarpy. Po przeciwległej stronie kompozycję układu zamyka sala koncertowa. W 2012 r. zakończono prace przy rozbudowie szkoły.
Po zachodniej stronie terenu przy skarpie w roku 1983 oddano do użytku Nowohuckie Centrum Kultury – modernistyczny projekt warszawskiego architekta – Zbigniewa Pawelskiego. Hole NCK stanowią jedno z najciekawszych wnętrz epoki późnego modernizmu w Krakowie. W części wschodniej skarpy nowohuckiej powstało na przełomie lat 80/90 postmodernistyczne osiedle Centrum E zaprojektowane przez Romualda Loeglera. Jest to zespół budynków, którego zabudowa przypomina kwartały. Ostra kolorystyka bloków wykorzystująca błękit i róż podkreśla oryginalny charakter założenia.
Przestrzeń po południowej stronie placu Centralnego pomiędzy Nowohuckim Centrum Kultury i osiedlem Centrum E pozostaje pusta. Skarpa wraz z rozciągającymi się za nią Łąkami Nowohuckimi (użytkiem ekologicznym ustanowionym przez Radę Miasta Krakowa w 2003.r) stanowi unikat przyrodniczy – zielone płuca Nowej Huty.
Plac Centralny do dziś stanowi urbanistyczne i komunikacyjne centrum Nowej Huty. Jest przestrzenią życia społecznego i wydarzeń kulturalnych. Pełni także funkcje centrum rekreacyjnego. Jest atrakcyjny zarówno dla turystów, jak i mieszkańców dzielnicy.
